Zakażenie połogowe, zwane również gorączką połogową, jest rodzajem zakażenia bakteryjnego występującego w okresie połogu, czyli bezpośrednio po porodzie. Etiologia tego schorzenia jest ściśle związana z obecnością drobnoustrojów chorobotwórczych kolonizujących rany poporodowe oraz drogi rodne kobiety. Zakażenie połogowe może dotyczyć macicy, dróg rodnych, a także ran po nacięciu krocza lub cesarskim cięciu. W niniejszym artykule omówimy, czym jest zakażenie połogowe, jakie są jego przyczyny, objawy, metody zapobiegania oraz sposoby leczenia.

Czym jest zakażenie połogowe i kiedy występuje?

Zakażenie połogowe to infekcja bakteryjna pojawiająca się w okresie połogu, czyli w pierwszych tygodniach po porodzie naturalnym lub cesarskim cięciu. Stanowi jedno z najczęstszych powikłań połogowych, które może prowadzić do zapalenia błony śluzowej macicy, dróg rodnych, a w cięższych przypadkach do sepsy. Wrota infekcji stanowi niemal cały kanał rodny, przez który przechodzi dziecko podczas porodu. Zakażenie połogowe jest powiązane z obniżoną odpornością organizmu po porodzie, co sprzyja rozwojowi bakterii zarówno tlenowych, jak i beztlenowych.

Przyczyny zakażenia połogowego

Główną przyczyną zakażenia połogowego są bakterie, które mogą pochodzić z dróg rodnych matki, rany po porodzie lub rąk personelu medycznego. Najczęściej izolowanym patogenem jest bakteria paciorkowca (Streptococcus), ale w etiologii zakażenia biorą udział także inne bakterie tlenowe, takie jak Escherichia coli, Proteus spp., Klebsiella spp., Pseudomonas spp., Staphylococcus aureus, a rzadziej bakterie beztlenowe, np. Bacteroides czy Clostridium. Z reguły zakażenie jest polimikrobowe, czyli wywołane przez kilka gatunków bakterii.

Ryzyko wystąpienia zakażenia połogowego wzrasta w przypadku złej higieny po porodzie, przedłużającego się porodu, pęknięcia pęcherza płodowego przed porodem oraz przebycia zabiegów położniczych. Ponadto znaczna utrata krwi i osłabienie układu odpornościowego pacjentki sprzyjają rozwojowi infekcji.

W niektórych przypadkach zakażenie może być poprzedzone przez zatrzymanie odchodów połogowych, co tworzy dogodne warunki dla rozwoju bakterii wewnątrz jamy macicy.

Jak przebiega klinicznie zakażenie połogowe i od czego zależy jego nasilenie?

Przebieg zakażenia połogowego zależy od zjadliwości czynnika infekcyjnego oraz stanu immunologicznego pacjentki. Początkowo infekcja jest miejscowa i ogranicza się do rany po porodzie lub błony śluzowej macicy (endometritis). W miarę rozwoju zakażenia stan zapalny może rozprzestrzeniać się na sąsiednie struktury układu rozrodczego, takie jak szyjka macicy, pochwa, srom, a także przydatki (jajowody i jajniki).

W ciężkich przypadkach zakażenie może prowadzić do powstania ropniaka jajowodu, zapalenia otrzewnej ograniczonego do miednicy mniejszej, a nawet rozlanego zapalenia otrzewnej, co stanowi stan zagrożenia życia. Dodatkowo może pojawić się połogowe zapalenie przymacicz, gdzie infekcja rozprzestrzenia się drogą naczyń chłonnych, powodując silny ból promieniujący do kończyny dolnej oraz bolesny naciek zapalny.

Jakie objawy ogólne towarzyszą zakażeniu połogowemu, takie jak nudności, wymioty czy zmiany w tętnie i oddechu? W przebiegu zakażenia połogowego często występują objawy ogólne, takie jak nudności, wymioty, ogólne osłabienie organizmu, przyspieszone i słabe tętno, suchy i spękany język oraz przyspieszony i płytki oddech. Są to symptomy świadczące o rozwoju stanu zapalnego i mogą wskazywać na początek wstrząsu septycznego, dlatego szybka diagnostyka i leczenie są niezbędne.

Objawy zakażenia połogowego

Do najbardziej charakterystycznych objawów zakażenia połogowego należą:

• wysoka gorączka, często przekraczająca 39°C (stąd nazwa gorączka połogowa),
• ból podbrzusza o charakterze kłującym, nasilający się podczas palpacji,
• nieprzyjemny, cuchnący zapach wydzieliny z jamy macicy, która zmienia konsystencję,
• zaczerwienienie i obrzęk tkanek w okolicy rany po porodzie lub nacięcia krocza,
• zaburzenia obkurczania macicy po porodzie, co zwiększa ryzyko krwotoku i wstrząsu hipowolemicznego,
• bóle promieniujące do kończyny dolnej przy zapaleniu przymacicz,
• zatrzymanie odchodów połogowych w łagodniejszych postaciach zakażenia,
• dyskomfort podczas mikcji i defekacji związany z uciskiem pęcherza moczowego i odbytnicy.

 U wielu pacjentek występuje także ból brzucha w połogu, który może być jednym z pierwszych sygnałów rozwijającej się infekcji i nie powinien być bagatelizowany.

Jak diagnozuje się zakażenie połogowe na podstawie badania klinicznego i badań laboratoryjnych?

Rozpoznanie zakażenia połogowego opiera się na badaniu klinicznym oraz wynikach badań laboratoryjnych. Podstawą jest dokładne badanie fizykalne, w tym ocena temperatury ciała, palpacja powłok brzusznych oraz ocena stanu rany po porodzie. Charakterystyczne są objawy takie jak gorączka, ból podbrzusza, zaczerwienienie i obrzęk tkanek oraz nieprzyjemny zapach wydzieliny.

Badania laboratoryjne obejmują morfologię krwi z oznaczeniem wskaźników stanu zapalnego (np. podwyższona liczba leukocytów, CRP), a także posiew wydzieliny z dróg rodnych w celu identyfikacji drobnoustrojów i określenia ich wrażliwości na antybiotyki (antybiogram). Dodatkowo, w niektórych przypadkach wykonuje się badanie krwi w kierunku posocznicy (sepsy).

Metody zapobiegania zakażeniu połogowemu

Zapobieganie zakażeniu połogowemu opiera się przede wszystkim na utrzymaniu wysokiego poziomu higieny podczas porodu oraz w okresie połogu. Stosowanie antyseptyki, zarówno w trakcie porodu, jak i przy pielęgnacji ran po porodzie, jest kluczowe dla ograniczenia ryzyka infekcji. Edukacja pacjentek w zakresie higieny osobistej oraz prawidłowej pielęgnacji ran położniczych znacząco zmniejsza ryzyko rozwoju zakażenia.

Personel medyczny, w tym położne i lekarze, monitorują stan pacjentki poprzez regularne badanie temperatury ciała oraz ocenę objawów klinicznych, co pozwala na szybkie wykrycie i leczenie zakażenia. W przypadku czynników ryzyka, takich jak przedłużający się poród czy pęknięcie pęcherza płodowego przed porodem, szczególna ostrożność i profilaktyka antybiotykowa mogą być wskazane.

Leczenie zakażenia połogowego

Zakażenie połogowe zawsze wymaga hospitalizacji pacjentki, ponieważ leczenie ambulatoryjne jest niewystarczające i może prowadzić do poważnych powikłań. Podstawową formą terapii jest odpowiednia antybiotykoterapia, najlepiej oparta na wyniku antybiogramu, co pozwala na skuteczne zwalczanie patogenów. Najczęściej stosuje się leki o szerokim spektrum działania, eliminujące zarówno bakterie tlenowe, jak i beztlenowe.

Poza antybiotykami, leczenie obejmuje terapię objawową, taką jak stosowanie leków rozkurczowych oraz okładów łagodzących ból i stan zapalny. W ciężkich przypadkach, gdy dochodzi do powstania ropnia w obrębie miednicy lub innych powikłań, konieczna może być interwencja chirurgiczna.

Ważne jest, aby leczenie rozpocząć jak najszybciej, co pozwala uniknąć rozwoju sepsy oraz przedłużonego pobytu w szpitalu. Monitorowanie stanu pacjentki przez personel medyczny, w tym badanie temperatury ciała i kontrola objawów klinicznych, jest kluczowe dla oceny skuteczności terapii i zapobiegania dalszym powikłaniom.

Znaczenie zakażenia połogowego w kontekście zdrowia matki

Zakażenie połogowe może powodować znaczny ból i dyskomfort u pacjentki, wpływając negatywnie na jej zdolność do karmienia piersią oraz ogólne samopoczucie. Nieprawidłowe gojenie się ran po porodzie oraz zakażenie ran pooperacyjnych dodatkowo komplikują proces zdrowienia. Dlatego tak ważne jest wczesne rozpoznanie i odpowiednia terapia, które minimalizują ryzyko powikłań i przyspieszają powrót do pełnej sprawności.

Współczesna medycyna oraz edukacja pacjentek i personelu medycznego pozwalają skutecznie przeciwdziałać zakażeniom połogowym, zapewniając bezpieczeństwo i komfort kobietom w okresie połogu.